Witte wieven, weerwolven en waternekkers

by vamzzz · Published 03/10/2021 · Updated 05/27/2022

Witte wieven, weerwolven en waternekkers is het vierde boek van Abe J. van der Veen. Het heeft als ondertitel: Een beschrijving van alle geesten, elfen en andere wonderlijke wezens uit Nederland. Het boek is rijk voorzien van illustraties en noten en in tien hoofdstukken worden per categorie maar liefst 140 geheimzinnige wezens uit de Nederlandse en Vlaamse folklore gedetailleerd beschreven. Aandacht is er ook voor hun geschiedenis en symboliek en waar ik zelf erg blij van werd is het 34 pagina’s tellende alfabetische overzicht van alle wezens.

Ängsälvor (Weide Elfen / Witte Wieven) uit 1850 door de Zweedse romantische schilder Nils Blommér (1816 – 1853)

Wanneer er geen langlopende reclameacties voor Bill Gates plaatshebben, waarbij alles tot en met vrij ademen verboden is, geef ik 2 keer per jaar de workshopserie Klassieke Westerse Magie in de Roos in Amsterdam. Daar leerde ik Abe kennen en verder bleken we een interesse in de Groene man of Wilde man gemeen te hebben, waar hij een Facebook-groep aan heeft gewijd. Het interessante en ook lastige voor een schrijver, aan de thematiek van Witte wieven, weerwolven en waternekkers, is dat verschillende gebieden elkaar overlappen.

Witte wieven, weerwolven en waternekkers.

Meer dan folklore

De folklore, de sagen, de overleveringen en mythen spreken voor zich. Maar deze wezens die in het Engels veelal onder de term Fairies ressorteren -hetgeen niet met elfjes, maar eerder met een groot en zeer gevarieerd palet aan natuurwezens moet worden vertaald – strekken hun gebied ook uit over het paranormale en de wereld van de magie. Veel wezens uit de folklore en sagen corresponderen bijvoorbeeld met de Elementaalwezens uit de magische en alchemistische traditie. Het bekendst zijn daarbij de Aardmannetjes en kabouters (Aardelementalen of Gnomen) en de vele varianten watergeesten en (zee)meerminnen (Waterelementalen, Undines, Nixen). In de hedendaagse magie worden deze wezens nog steeds gematerialiseerd. Ook zijn veel wezens die Abe beschrijft gekoppeld aan een verborgen symboliek.

De Nachtmare

Hoofdstuk 4: De Nachtmare: geest van de nachtmerrie is zo’n wezen dat zich onmogelijk in één kader laat vangen. De informatie rond de nachtmare, mare en overlappend natuurlijk het incubus/succubus-fenomeen is bijvoorbeeld zowel historisch als actueel. Nog steeds hebben mensen de mare, alp of incubus/succubus ervaring, die zich uitstrekt van de zogeheten sleeping paralysis (ontwaken en je niet kunnen bewegen), tot de klassieke nachtmerrie met een extraatje of een door deze entiteit opgewekt orgasme. De Australische metafysicus en OBE-expert Robert Bruce gaf naar aanleiding van vele out of body ervaringen en ontmoetingen met dit wezen een gedetailleerde omschrijving, die iets veel interessanters oplevert dan het oude etiket van de Middeleeuwse seksdemon.

Tegelijk is er een zeer rijke – en wereldomvattende – hoeveelheid historische data beschikbaar. Ook ver buiten Europa en Klein Azië. Het fenomeen doet zich voor van Japan tot in de Afro-Amerikaanse cultuur, zo ontdekte ik laatst tijdens research in het werk van Alma Egan Hyatt (Hoodoo Conjuration Witchcraf Rootwork). Wie de Maleus Maleficarum ooit eens geskimd heeft weet dat de incubus/succubus zelf een tijdlang een hot politiek item was. Maar laten we niet te ver afdwalen.

Succubus or Succuba, the female shape of the creature that has the incubus-shape as its male appearance

Succubus of succuba, de vrouwelijke manifestatievorm van de incubus/succubus

Regionale wezens

Abe’s boek beschrijft de wezens binnen diverse contexten en kaders. Vergelijkbaar met zijn Franse collega Claude Lecouteux. Beide schrijvers bewegen zich op het zelfde terrein, maar voor de Nederlander of Vlaming is Witte wieven, weerwolven en waternekkers een must! Mede ook omdat veel Nederlanders en Vlamingen nog regionale banden hebben en veel van de wezens in het boek regio-gebonden zijn. Zo was ik blij verrast de Hommelstommel (een wezen half mens half paard of hoofdloos paard) en de “Groningse Hound of the Baskervilles” Borries of Börries erin tegen te komen. Het zijn spookwezens uit het land van mijn jeugd, Oost-Groningen rondom de Dollard, een gebied dat op zichzelf al heel mystiek kon zijn en waarvan de oude windmolenparkvrije versie – vol korenvelden, zwaluwen, donderwolken en onverlichte zandlanen nog voortleeft in mijn herinnering en de verhalen van mijn grootmoeder.

Roggewolf en Roggenwolf

Soms trok de Roggewolf of Korenwolf een spoor door het veld alsof er een kleine wervelwind doorheen danste. (afb. Roggenwolf, fotocollage © Benjamin Adamah 2021)

Wezens als de Rogge-brommerd, Roggewolf, Korenwolf en Roggemoeder kwam ik in lichte variatie eerder tegen in de werken van de Duitse folklorist Wilhelm Mannhardt (1831-1880). Deze publiceerde er zelfs twee werken over Roggenwolf und Roggenhund (Verlag von Constantin Ziemssen, Dantzig 1865) en opvolger Die Korndämonen (Harrwiz und Gossmann, Berlin 1868). Deze ooit in heel Europa zeer wijdverbreide landbouwwezens worden een soort topje van de ijsberg, een folkloristisch fossiel naarmate de tijd vordert en het modernisme oprukt, maar ze vormen een fascinerende brug naar zeer belangrijke Europese rituelen en tradities, die letterlijk duizenden jaren teruggaan en heel lang onveranderd bleven. Sommige bestonden nog in de tijd dat onze grootouders jong waren. Op school leerden we braaf hoe Europa gekerstend werd. In werkelijkheid was Europa, en zeker de agrarische gebieden, die veruit het grootste deel besloegen helemaal niet zo christelijk, maar speelde het spirituele leven zich vooral af in de wereld van huisgeesten en landbouwgeesten. De roggewolf is de eerste bladzijde van een heel dik boek.

Gnom door Carl Spitzweg (1808 – 1885)

Inspirerend en verbeelding prikkelend

Ik ben blij dat het Nederlands taalgebied nu ook zijn eigen conservator heeft gevonden in Abe, voor wat betreft dit uniek stukje folkloristisch erfgoed van de ‘Faries der Lage Landen’. Taal is iets dat voortdurend verandert. De laatste eeuw is het vooral de technologie die taal verandert. Hiermee wordt de taal ook steeds sterieler en killer en daarmee ook onze perceptie van het leven dat zich steeds verder van de zichtbare en helemaal de onzichtbare natuur verwijdert.

Maar zeg nou zelf, spreekt dit niet meer tot de verbeelding dan de Samsung Galaxy S21 en is het niet veel spannender om hier je kinderen over te vertellen?: Aardmannetjes, Alvermannetjes, Aulken, Belewitte de geestvrouw, Bietebauw, Boezehappert, Bornes de kwade watergeest, Dúnaters, Dwaallichtje, Flabbaert de rode veldgeest, het Gloeiende Paard, Haspelvrouwtje, Heggemoeder, Kladdegat, Koolhaas, Lange Wapper, Nachtwerkertjes, Oude Rode Ogen, Pikkepoot, Smakhak, Spinwijf, Vuurmannetje, Werkgeesten, Wilde Jager, Zeeridder.

Over de auteur

Abe van der Veen is behalve auteur ook een professioneel verhalenverteller. Hij vertelt op zijn onnavolgbare wijze sprookjes, mythen en sagen. Hierdoor bouwde hij veel expertise op aangaande de diepere betekenis van symbolen en verhalen. Net als i

n zijn eerdere boeken De symboliek van bomen en De wijsheid van bomen en kruiden en De verhalen van Amersfoort speelt ook in zijn nieuwste boek de symboliek een belangrijke rol. Zijn webadres is: https://www.abedeverteller.nl/

Het boek Witte wieven, weerwolven en waternekkers is hier te bestellen: